“Ik ga vier werken tonen in M. Drie daarvan, ‘The Geometric Ballad of Fear’, ‘Isle of Venus’ en ‘Mare Nostrum’, verwijzen naar de migratiecrisis. Het is mijn manier om om te gaan met de tragedie die zich op de Middellandse Zee afspeelt. Het lijden, de misère, de dood. En hoe Europa daarop reageert.”

Harmonie en angst

‘‘ ‘The Geometric Ballad of Fear’ is een serie van 9 foto’s, waarvan we er in M drie gaan tonen. Het idee is ontstaan toen ik artist in residence was op het Italiaanse eiland Sardinië. De zee heeft daar nooit goed nieuws gebracht. Hun geschiedenis is één aaneenschakeling van invasies. En migratie wordt nu ook gezien als zo’n gevaar.’’

‘‘De foto’s zijn genomen aan de kust, altijd in de richting van de zee. Bovenop de beelden heb ik patronen aangebracht. Die zijn geïnspireerd op het traliewerk dat mensen in Angola voor hun ramen en deuren hangen, om zich te beschermen tegen gevaren van buitenaf. Voor mij is het esthetisch een erg sterk werk, je ziet de harmonie in de vorm. Maar achter het motief zit iets duisters: angst.’’

‘‘Het werk is ook geïnspireerd door de muren die worden opgetrokken om migranten tegen te houden. In Marokko heb je er bijvoorbeeld één in de Spaanse enclave Melilla. Erg iconisch voor Europa, dat zichzelf in een fort verandert om migranten tegen te houden.’’

Een nieuw eiland

‘‘ ‘Isle of Venus’ gaat meer over de impact van migratie. Over al die duizenden mensen die ieder jaar sterven op de Middellandse Zee terwijl ze Europa proberen te bereiken. Voor mij is iedere boot die vergaat een nieuw eiland. Op die eilanden zet ik Venusbeeldjes uit de klassieke Europese kunst, omhuld door condooms. Condooms hebben voor mij een dubbele betekenis. Ze beschermen je, maar tegelijk zorgen ze ervoor dat je je niet meer kan voortplanten. Veel plaatsen in Europa zijn zo gesloten… Voor mij is het een continent dat afgeremd wordt door zijn eigen geschiedenis. Alles is erfgoed, alles moet bewaard worden, en nieuwe culturen hebben daar geen plaats in.’’

‘‘Kijk naar Angola. Een Afrikaans land, maar ik heb Portugees leren spreken, onze religies zijn meegekomen met de Europese kolonisatoren… Als je je zo afschermt, als je zo weinig openstaat voor de cultuur van andere mensen, dan gaat je eigen cultuur dood. Want de enige manier om cultuur te laten floreren is interactie met andere culturen.’’

Zwarte vogels

“ ‘Mare Nostrum’ is een grootschalig werk. De naam betekent letterlijk ‘Onze zee’, een oude Romeinse term voor de Middellandse Zee. Ik heb het gemaakt in Arles, in het zuiden van Frankrijk. Daar liggen enorme bergen zout, gewonnen uit de Middellandse Zee. Delen ervan heb ik bedekt met een gigantisch zwart doek. Soms leverde dat abstracte figuren op, soms iets dat leek op grote zwarte vogels. Zij verwijzen naar de natuurlijke, menselijke drang om te migreren. Die heb je overal, niet alleen in Afrika. Het zit in ons DNA, het is er altijd geweest.’

“Europa en Afrika hebben allebei een even grote verantwoordelijkheid voor de migratiecrisis. In Afrika hebben we problemen met corruptie en oorlogen. Maar de invloed van het Westen is altijd groot geweest - ook in die oorlogen en die corruptie. De tragedie op de Middellandse Zee is het gevolg van desastreuze politieke beslissingen. Mare Nostrum wil je dieper laten nadenken over ieders aandeel in die politiek. Zelfs als je vindt dat die plaatsen veraf zijn en niks met jou te maken hebben, toch zullen ze uiteindelijk ook een invloed hebben op jouw leven.”

Woestijnstad

‘‘Het vierde werk, ‘Paradise Metalic’, is een video-installatie die we gemaakt hebben in het Midden-Oosten in 2014. De film vertelt het verhaal van een man die blijft proberen om een stad te stichten in de woestijn. Alles loopt mis, en de natuur werkt tegen, maar op het einde slaagt hij er toch in een soort skelet van een stad neer te zetten. Voor mij gaat het werk over de drang van mensen om meer en meer land te veroveren, zonder de natuur te respecteren. De idee van entropie zit er ook in: vroeg of laat valt alles uit elkaar. Mensen scheppen structuur, maar uiteindelijk vervalt alles weer tot chaos.’’

Een tweede Dubai

“Ik ben al sinds mijn tienerjaren geïnteresseerd in architectuur. Gelukkig heb ik uiteindelijk besloten kunst te studeren, want daardoor heb ik nu meer vrijheid. Maar de interesse is gebleven. Luanda, mijn geboortestad, heeft de laatste jaren een enorme transformatie ondergaan. Overal zijn van die gigantische spiegelgebouwen opgerezen. De bouwpromotoren wilden er een tweede Dubai maken, maar zonder rekening te houden met wat mensen in Luanda echt nodig hadden. Het eindresultaat is een dikke ramp. Het grootkapitaal heeft zich de architectuur toegeëigend, met als voornaamste motief: geld witwassen. Ze hielden geen enkele rekening met het doel, de bestaansreden van architectuur: een thuis maken voor mensen. Dat heeft me echt geraakt. Pervers hoe mensen kijken naar bouwprojecten en alleen maar geld zien. En dat gebeurt niet alleen in Angola, hoor. Je hebt het ook in het Midden-Oosten, China, Amerika, Europa... Overal vind je lege gebouwen, zelfs lege steden. Als je al die vierkante meters samentelt, heb je één grote betonnen woestijn. Daarom heb ik ‘Paradise Metalic’ ook in de woestijn gemaakt. Er is een parallel tussen de leegte van de woestijn en de leegte van die verlaten stadsprojecten.”

Hier en nu

“Ik zie mezelf als iemand die is opgegroeid in een christelijke familie, zwart van oorsprong met een Europese grootvader. Een puzzel met stukken die verspreid zijn over verschillende plaatsen, verschillende continenten. Als ik wil begrijpen wie ik ben, moet ik verder kijken dan het hier en nu. Angola is eeuwen gekoloniseerd geweest, en heeft in de loop van de geschiedenis banden gehad met veel andere plaatsen. Eén derde van de Afrikanen die als slaaf naar Amerika werden gebracht, kwam uit Angola – zo’n 4 miljoen mensen. Voor mij werken die feiten nog altijd door. Geschiedenis behoort niet tot het verleden.”

“En wat nu elders in de wereld gebeurt, heeft een invloed op Angola en op mij. En op jou. Ik scheid plaatsen niet op basis van geografische afstand of grenzen. Zo zit de wereld niet in elkaar. Dat is het centrale deel van mijn boodschap als kunstenaar: communicatie verbeteren, afstanden verkleinen. We beginnen meer en meer in te zien dat we allemaal verbonden zijn. Wat er ook gebeurt, en waar het ook gebeurt: het heeft een invloed op ons allemaal.’’

“De verhouding tussen het Westen en Afrika zou ook gebaat zijn bij een betere communicatie. We moeten respect hebben voor elkaar, elkaar als gelijken in de ogen kijken. En begrijpen dat er verschillende culturen, bestaanswijzen en denkwijzen zijn. Zo kan er verandering komen, ook in de politiek. Ik geloof in cultuur en in kunst, omdat het een manier is om te communiceren met openheid. Ik geloof zeer diep dat we zo dingen kunnen veranderen en grenzen kunnen openbreken.”

“Wat ook helpt is humor. Een kunstenaar heeft een hoop strategieën om de aandacht te trekken. Ik heb veel respect voor collega’s die direct zijn, die mensen kunnen choqueren, maar mijn strategie is vaak humor. Veel van mijn onderwerpen zijn erg serieus. Mensen willen daar niet altijd mee geconfronteerd worden, ze vinden het moeilijk om erover te praten. Humor kan die thema’s verteerbaar maken.”

“Er is ook een verband met de andere drie werken: de illusie dat je ergens anders je eigen paradijs kan creëren.”

Bijlezen

“M Leuven heeft een gemengde collectie: hedendaagse kunst en oude kunst. Ik vind het geweldig dat mijn werk in zo’n context te zien zal zijn. Misschien zet het mensen ertoe aan om na te denken over tijd en geschiedenis. Ze kunnen oude en nieuwe werken vergelijken. De verschillen zien, maar ook de gelijkenissen.”

“Mensen die naar mijn tentoonstelling komen, zou ik aanraden er wat over bij te lezen. Iedereen heeft zijn eigen geschiedenis en interpreteert dingen op zijn manier. Dat is goed. Maar ik zou ook graag hebben dat ze begrijpen wat ik wil zeggen.”