De expo in M besteedt veel aandacht aan architectuur: een domein waarin modellen en maquettes een belangrijke rol spelen, en waarmee Demand een complexe relatie heeft. In een gesprek met M verschaft hij tekst en uitleg. Maar om te beginnen dit:

Hoe komt iemand op het idee om maquettes te bouwen, ze te fotograferen en daarna weer te vernietigen?
Thomas Demand: “Dat zit zo. Ik ben opgeleid als beeldhouwer. Als student wilde ik dus sculpturen maken, maar ik had geen zin om mijn kleine appartementje vol te stouwen met beelden in bubbelfolie. Dus dacht ik: ik ga sculpturen maken van papier. Die kan ik achteraf weggooien – en als ik ooit de kans krijg om ze tentoon te stellen, dan bekijk ik de foto’s en maak ik ze gewoon opnieuw. Zo is het begonnen. En dat idee ben ik door de jaren heen verder gaan uitwerken.”

“Die papieren sculpturen maakte ik net zoals een beeldhouwer het zou aanpakken: ik hield rekening met de vorm, de eigenschappen van het materiaal, de proporties ... Maar doordat die sculpturen voorwerpen voorstelden die we allemaal kennen, speelden ze ook met de herinnering die wij aan die voorwerpen hebben. Bovendien hebben we ook herinneringen aan beelden – ga maar eens na hoeveel foto- en filmbeelden er in je geheugen zitten. En die hebben dan weer invloed op wie we zijn en hoe we communiceren, wat we geloven en wat niet ... Fotografie is een stuk complexer dan je op het eerste gezicht zou denken.” 

“We hebben het tegenwoordig veel over fake news, maar fake news is altijd een onderdeel van fotografie geweest. Dat doe je namelijk als je op zoek gaat naar het beste shot: je manipuleert de werkelijkheid die je door je lens ziet. Dat idee heb ik tot in het extreme doorgetrokken door beelden te gaan reconstrueren die getuigen van belangrijke gebeurtenissen uit de recente geschiedenis.”

“Dan heb ik nog een stap verder gezet en ben ik onbekende realiteiten gaan construeren. In M zal bijvoorbeeld ‘Embassy’ te zien zijn. Dat werk toont een plek die een centrale rol heeft gespeeld in de Amerikaanse invasie van Irak, maar waarvan geen foto’s bestaan: de ambassade van Niger in Rome. Uit die ambassade was briefpapier gestolen, dat daarna gebruikt was om ‘officiële’ contracten na te maken. Die contracten hadden zogenaamd betrekking op de smokkel van uraniumerts uit Niger naar Irak, waarmee Saddam Hoessein dan zogenaamd een atoombom kon maken. En dat voorwendsel hebben de Amerikanen gebruikt om Irak binnen te vallen − een gebeurtenis die de wereld veranderd heeft.”

“Dat is de kern van mijn kunstenaarschap: fotografie creëert de werkelijkheid, in plaats van ze alleen maar vast te leggen.”

Denken met je handen

Een belangrijk onderdeel van jouw tentoonstelling in M zijn uw ‘Model Studies’. Wat zijn dat precies? 
“Ik zei al dat ik een manier had gevonden om beelden anders te bekijken, om ze te gaan deconstrueren. Toen vroeg ik me af wat er zou gebeuren als ik, in plaats van met zelfgebouwde modellen, zou gaan werken met modellen die anderen hadden gemaakt. Ik ben begonnen met John Lautner, en daarna ben ik gaan werken met SAANA (Sejima And Nishizawa And Associates) is een veelvuldig bekroond architectenbureau, Hans Hollein, Gio Ponti en onlangs nog Azzedine Alaïa. Hun modellen zijn veel abstracter. Dikwijls tonen ze projecten die niet gerealiseerd zijn, of toch niet in die vorm. Het zijn mogelijkheden, versies, abstracties.”

In dat lijstje namen ligt de klemtoon op architectuur: Lautner, Hollein en Ponti waren gereputeerde architecten, en SANAA. Waarom heb je juist hun werk gefotografeerd voor ‘Model Studies’?

“Ik ben dus begonnen met John Lautner. Van hem zijn maar twaalf maquettes bewaard gebleven, en de meeste bevinden zich in het Getty Research Center, waar ik in 2013 te gast was als fellow. Lautner smeet gewoonlijk alles weg als hij een project verwezenlijkt had: die twaalf modellen zijn met andere woorden nooit gebouwd.” 

“Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in werkmaquettes – meer dan in de netjes afgewerkte modellen die de architect toont aan de klant, want daar ligt het ontwerp al min of meer vast en gaat de aandacht vooral naar de vormelijke elementen. Ik hou meer van het ruwe, beduimelde werkinstrument waarmee ze in het architectenbureau aan de slag zijn geweest, waarop ze ideeën hebben uitgeprobeerd en weer afgeschoten, dat ze veranderd en nog eens veranderd hebben, dat nooit bedoeld was om in die vorm gerealiseerd te worden. Mijn zelfgemaakte modellen hebben geen biografie, geen levensverhaal, maar die werkmaquettes hebben dat wel: ze belichamen een moment in de tijd, ze laten zien hoe je kan denken met je handen. Dat is wat mij interesseert.”

Bij een model denken we vaak aan een miniatuurversie van de werkelijkheid. Hoe verhoudt jouw idee van modellen zich daartoe?

“Het hele idee van een model als miniatuurversie van iets anders vind ik ... triviaal. Omdat het een illusie van controle creëert: denk maar aan alle foto’s van politici die trots staan te poseren naast een model voor één of ander groot nieuw project. Modellen zijn veel, véél meer dan dat. Zoveel dingen zijn erop gebaseerd, van de weersvoorspelling in het journaal tot het pensioenfonds waarvoor je iedere maand een bijdrage stort. Je hebt statistische modellen, natuurkundige, medische, monetaire, politieke – denk maar aan verkiezingsmodellen ... Modellen geven ons een gefilterde versie van de wereld, want de wereld zelf is veel te complex om ongefilterd tot ons te nemen – we zouden er gek van worden! Modellen hebben macht. De modellen waar jij het over hebt, vormen maar een heel kleine niche. Modellen zijn navigatie-instrumenten: we hebben ze nodig om ons door het leven te loodsen.”