Nieuw topstuk bij M: Maria Lactans

'Maria Lactans', Brioloto de Balneo, 13de eeuw

'Maria Lactans', Brioloto de Balneo, 13de eeuw, collectie Vlaamse Gemeenschap bij M Leuven, foto: © Jan van Esch

    Nieuw topstuk bij M: Maria Lactans

    M heeft er een juweeltje bij: een zeldzaam, vroeg-13de-eeuws Italiaans beeld. Het stelt een zogenaamde Maria Lactans voor. Marjan Debaene, collectiebeheerder Oude Kunst, weet er meer van.    

    'Maria Lactans', Brioloto de Balneo, 13de eeuw

    'Maria Lactans', Brioloto de Balneo, 13de eeuw, collectie Vlaamse Gemeenschap bij M Leuven, foto: © Jan van Esch

      Moeder en kind

      “De Maria Lactans, ook wel Virgo Lactans, is een thema dat je veel ziet in de christelijke kunst: de Maagd die het Christuskindje de borst geeft. Dit beeld stamt uit de vroege 13de eeuw, en is vermoedelijk van de hand van beeldhouwer Brioloto de Balneo uit Verona. Het is uitgehouwen in marmo rosso di Verona, een plaatselijke steen.”

       

      Blauw en rood

      “Het is echt een uitzonderlijk beeld. Omdat het zo oud is uiteraard, maar ook vanwege de artistieke kwaliteiten, en omdat er maar weinig vergelijkbare stukken bewaard zijn gebleven. In 1923 werd het aangekocht door Adolphe Stoclet, een spoorwegondernemer en financier met een erg eclectische kunstcollectie. Je kent hem misschien van het Stoclet-huis in Brussel. De Topstukkenraad van de Vlaamse Gemeenschap heeft het beeld vorig jaar gekocht van de toenmalige eigenaars. Wij hebben ons kandidaat gesteld om het te bewaren en we hebben het effectief ook in langdurig bruikleen gekregen.”

       

      “Wij denken dat M de meest geschikte instelling is voor het werk, omdat we een uitgebreide expertise hebben opgebouwd rond middeleeuws beeldhouwwerk. Zelf kopen we relatief veel sculpturen uit die periode aan, want we willen onze collectie voortdurend verrijken en verfijnen. Maar dit stuk lag echt buiten ons bereik. Gelukkig is er dus de Topstukkenraad: een van hun opdrachten is sleutelstukken uit ons patrimonium in Vlaanderen te houden.”

       

      “We gaan het beeld ook verder onderzoeken, want dat hoort bij onze taak als museum. We weten bijvoorbeeld dat het vroeger beschilderd was, want er zitten nog wat kleurresten op het oppervlak. Het gaat vooral om blauw en rood, wat strookt met middeleeuwse conventies: Maria had meestal een blauw gewaad aan. Het rood is ook te zien op  haar gewaad en de doek die op de stoel ligt. Dat gaan we allemaal verder proberen uit te vissen. En daarna willen willen we een reconstructie maken van hoe het beeld er oorspronkelijk uitzag.”

       

      Intimiteit

      “We hebben er een topstuk bij, dus willen we dat zo snel mogelijk tonen aan de mensen. En toevallig doet er zich een mooie gelegenheid voor. M heeft een focuskamer, waar we de topstukken van de collectie toelichten. De voorbije twee jaar heeft daar ‘De triptiek van de Zeven Sacramenten’ van Rogier van der Weyden gehangen, maar dat werk is ondertussen teruggekeerd naar het KMSKA. In de plaats gaan we nu focussen op de Maria Lactans.”

       

      “De voedende maagd is een belangrijk concept in het katholicisme. Jezus is God en mens tegelijk, en het is net Maria die hem via haar moedermelk tot mens maakt. In de vroegste voorstellingen van de Virgo Lactans, Byzantijnse miniaturen bijvoorbeeld, zie je vooral dat dogmatische. Er wordt een geloofspunt toegelicht, er is niks van relatie te bespeuren tussen moeder en kind. Bij onze Maria Lactans heb je al meer intimiteit en warmte. Dat is typisch voor de late middeleeuwen, dat de aandacht verschuift naar het menselijke. Zij kijkt nog relatief streng, maar de baby grijpt al naar haar kleren en Maria helpt haar kind bij het voeden. Het is echt zo’n beeld op de wip, qua tijd en stijl.”

       

      Melkdronken

      M is een transhistorisch museum. Dat houdt onder meer in dat we werken uit verschillende periodes samen tonen. Bij de Maria Lactans gaan we daarom nog twee andere, thematisch verwante collectiestukken zetten. Het eerste is een schilderij van Joos van Cleve uit het begin van de 16de eeuw. Dat lijkt oud, maar het is 300 jaar jonger dan het beeld. En dat zie je: het gaat meer de richting uit van de huidige opvattingen over borstvoeding en de liefdevolle moeder-kindrelatie. Het kind heeft net gedronken en valt helemaal voldaan in slaap op de borst van zijn moeder. Milk drunk, als het ware. Op zich is het dezelfde voorstelling, die hetzelfde dogma uitbeeldt – Maria maakt Jezus tot mens via haar moedermelk - maar de uitwerking is helemaal anders.”


      “En dan gaan we nog eens bijna vierhonderd jaar verder, naar ‘De vruchtbaarheid’ van Constantin Meunier, een beeld uit het einde van de 19de eeuw. Meunier is een van de belangrijkste beeldhouwers uit onze geschiedenis. We weten dat hij de middeleeuwse tradities goed kende en er ook naar verwees. Het beeld is een echo van de Virgo Lactans, maar tegelijk ook heel anders. Er is niets goddelijks meer aan: een arbeidersvrouw is haar kind aan het voeden, punt. Samen vormen die werken een heel mooi ensemble: ze zeggen iets over religie, veranderende opvattingen, de band tussen moeder en kind… De werken blijven nog in de focuskamer tot 2024. Tijd genoeg om ze te gaan ontdekken!”