Herkomst en roofkunst

Bij het inventariseren van een museumcollectie is het belangrijk dat de herkomst van kunst- en erfgoedobjecten nagegaan en gedocumenteerd wordt. Helaas gaat dat niet altijd even vlot: vaak is belangrijke informatie in het verre of meer recente verleden niet geregistreerd of verloren gegaan, bijvoorbeeld door oorlogs- en conflictsituaties. Met 'De legende van de heilige Kwinten' heeft ook M zo'n werk in zijn collectie. Het schilderij werd in Duitsland door de zogenaamde Monuments Men van de vernieling gered, maar kon na de restitutie aan België in 1945 niet aan een rechtmatige eigenaar worden teruggegeven.

Geroofde en verdwenen cultuurgoederen

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden vele kunstwerken en cultuurgoederen uit openbaar en privébezit achtergelaten, geroofd en/of gestolen. Dit gebeurde ook in België. Er ontstond tegelijkertijd, voornamelijk in West- en Centraal-Europa, een grote kunsthandel. Een groot aantal cultuurgoederen werd na de Tweede Wereldoorlog opgespoord, teruggevonden en teruggegeven aan de rechtmatige eigenaars, erfgenamen of staten. Maar niet van alle teruggevonden cultuurgoederen was de herkomst even duidelijk: of ze geroofd waren en wie de vooroorlogse eigenaars waren, kon niet altijd met zekerheid worden bepaald. Sommige van deze cultuurgoederen belandden na de bezettingsjaren en de bevrijding in openbare collecties of in privéhanden.

Tijdens de Conferentie van Washington in 1998 onderschreef België in dit verband de principes over de onder het nationaalsocialisme geroofde en verdwenen cultuurgoederen. De Belgische musea en culturele instellingen werkten mee met de Studiecommissie joodse goederen en de Commissie voor Schadeloosstelling om de herkomst van deze cultuurgoederen uit te klaren. Het ging om kunstwerken die mogelijk voorwerp uitmaakten van de nationaalsocialistische roof of aankopen, en de naoorlogse restitutie in en door België.

Het onderzoek nam een aantal jaren in beslag. Na deze enquêtes en vanuit het oogpunt van transparantie werd besloten om de kunstwerken met een ongeïdentificeerde herkomst of met een onvolledige herkomst onder te brengen in een databank met als doel om meer informatie te bekomen over de verwervingsgeschiedenis. Deze nationale databank legt voornamelijk de nadruk op schilderijen en beeldhouwwerken die na de Tweede Wereldoorlog in museale verzamelingen terecht kwamen. Dit onderzoek is een nauwe samenwerking tussen de Gemeenschappen, de federale overheid en de betrokken instellingen en musea.

Niet altijd kwaad opzet

Voor de volledigheid vermelden we graag dat oorlogsomstandigheden niet de enige oorzaak zijn van lacunes in de geschiedenis van kunstwerken. Vooral het ontbreken van documenten en archiefstukken, maar ook andere factoren, zoals diefstallen of niet gedocumenteerde aankopen, schenkingen of ruilen kunnen het opsporen van de geschiedenis van kunst- en erfgoedobjecten in museale verzamelingen bemoeilijken. Onduidelijkheden in de herkomst van een kunstwerk wijzen dus niet altijd op kwaad opzet.

De legende van de heilige Kwinten

Ook in de M-collectie wordt een schilderij bewaard dat na de restitutie aan België in 1945 niet aan een rechtmatig eigenaar kon worden teruggegeven, namelijk 'De legende van de heilige Kwinten'. Iedere informatie die de geschiedenis van het schilderij kan verduidelijken, meer bepaald over de vooroorlogse periode en de oorlogsjaren, is welkom. Heb je meer informatie over dit werk? Neem dan gerust contact op met de dienst Collecties van M via e-mail of via gewone post.

Wil je graag meer weten over wat er zich op dit fascinerende schilderij afspeelt en de ruimere context van het werk? Raadpleeg dan zeker de pagina’s over het werk op het erfgoedplatform Erfgoedplus en de website van de Vlaamse Kunstcollectie. Verder kan je onderaan deze pagina een overzicht raadplegen met de belangrijkste details, zoals de vervaardiger van het werk, de afmetingen, de gekende herkomstgegevens ...

Marteling van de heilige Kwinten (detail), Onbekend, 1537, Collectie Vlaamse Gemeenschap bij M Leuven, CC0, bron: artinflanders.be, foto: Dominique Provost

Beschrijving

Tweezijdig schilderij met voorstelling van de genezing van een arme blinde en de veroordeling van de heilige Kwinten op de voorzijde, en de gruwelijke martelscène op de keerzijde.

Vervaardiger

Onbekend kunstschilder (Zuidelijke Nederlanden), vroeger toegeschreven aan Jan II Van Rillaer (Leuven) en Bernard Van Orley (Brussel)

Materialen

Olieverf op eikenhout

Afmetingen

107 x 96 cm; max. 125,5 x 114 x 7,4 cm incl. lijst

Bewaarplaats

M Leuven, inv. S/9/O (voormalig Stedelijk Museum Vanderkelen-Mertens)

Herkomst

Op 20 juni 1928 te Brussel verkocht op veiling verzameling Amedée Prouvost, toen nog toegeschreven aan Jan Van Rillaer; in 1937 vermeld in de verzameling van de Brusselse kunsthandelaar De Heuvel als werk van Bernard Van Orley; nadien in bezit van kunsthandelaar Léon Seyffers (1885–1944/45) in de Regentschapsstraat te Brussel; in 1941 gekocht door prospecteur Kajetan Mühlmann; door Mühlmann doorverkocht aan Rijksmaarschalk Hermann Göring voor RM 8.000 in december 1941 (cf. etiket op lijst: [...] Mühlmann, Berlin. Dec. 1941, KG 889.); in 1945 met kunstcollectie Göring overgebracht van Carinhall naar Berchtesgaden en daar door de Monuments, Fine Art & Archives Division teruggevonden (Berchtesgaden nr. 123); overgebracht naar het Central Collecting Point in München (Munich nr. 5161) op 25 juli 1945; op 10 oktober 1946 naar België gerepatrieerd (Dienst Economische Recuperatie nr. A.79); tentoonstelling In Duitsland herwonnen kunstwerken in november–december 1948 in het Paleis voor Schone Kunsten te Brussel; in 1951 door de Belgische staat in bruikleen gegeven aan het museum van Leuven.

Literatuur rond historiek

'Collection de feu Amedée Prouvost', veilingcat., Galerie Fievez, Brussel, 20.06.1928, p. 38 en pl. XXXIII (exemplaar in M-collectie, inv. V/75/5759); 'Bulletin de la Société Royale d'Archéologie de Bruxelles', jg. 1936–1937, p. 79; F. Beaudouin e.a., 'In Duitsland herwonnen kunstwerken', tent.cat., Brussel, 1948, p. 31, nr. 37; Geert Sels, 'Kunst voor Das Reich. Het wedervaren van schilderijen in onze musea', themakatern in: OKV, jg. 55 (2007) nr. 1 (vermeld als Jan Van Rillaer); 'De legende van de heilige Kwinten, Zuidelijke Nederlanden, 1537, collectie M Leuven', Vlaamse Kunstcollectie blog ‘Kunstwerk in focus’, 05.10.2021; Geert Sels, 'Kunst voor Das Reich. Op zoek naar naziroofkunst uit België', Tielt, 2022, p. 202-203.