‘Ik wierp een steen in een plas en keek naar hoe de rimpelingen uitstierven’, pent de anonieme dichter op een vel papier. Ter nagedachtenis aan zijn overleden vader liet de dichter een boodschap achter op een prikbord in (vermoedelijk) zijn eigen buurt; een papieren/stenen interventie in de publieke ruimte die rimpelingen in de wereld veroorzaakt, van een onbekende aan een onbekende. Zijn vader ‘werkte aan pillen’, lezen we, en ‘brak de kiem van Parkinson’.
De tekst is geschreven met behulp van een alfabetsjabloon, wat tegenwoordig een verouderd hulpmiddel lijkt. Als de dichter anoniem had willen blijven door zijn handschrift niet weg te geven, dan verraadt deze verrassende keuze in elk geval zoiets als de contouren van een persoonlijkheid. Hoe dan ook, terwijl het gedicht verder gaat lijkt het alsof een stem zich losmaakt, onafhankelijk wordt van zijn auteur. Gaandeweg begint de stem luider te spreken, met meer autoriteit. ‘Een echte sombere dichter ik maak golven’, zegt de stem. Om in de slotzin stellig te verklaren, ‘laat er geen gedoe zijn’.
Woorden zijn als een steen die in een plas wordt gegooid, ze maken golven, rimpelingen. Het briefje werd gevonden door kunstenaar Anna van der Ploeg (Kaapstad, 1992), die gefascineerd is door zelfgemaakte flyers en briefjes op openbare muren, straatpalen en supermarktprikborden.
Ondanks de hedendaagse voorkeur voor online communicatie zijn deze nederige voorwerpen nog altijd wijdverspreid, en ze hebben in elke stad een eigen klank, smaak en kleur. Die eigenheid interesseert Van der Ploeg, die opgroeide in Zuid-Afrika in de jaren negentig, een tijd waarin het land zich razendsnel aan het heruitvinden was, waarbij de vele verschillende identiteiten binnen de landsgrenzen opnieuw moesten worden onderhandeld. Dankzij het koor van rafelige concrete poëzie op muren en prikborden spreekt een publiek voor zichzelf, verbeeldt het zichzelf als gemeenschap, in het hier en nu, niet in een abstracte toekomst, niet ontworpen door een externe structuur.
‘Let There Be No Fuss’ (‘Laat er geen gedoe zijn’), het toonmoment van Anna van der Ploegs residentie in M Leuven, is een artistiek en materieel antwoord op een groeiende verzameling van dergelijke objets trouvés. De posters en flyers in het persoonlijke archief van de kunstenaar worden hier niet direct getoond of afgebeeld; ze fungeren meer als een soort oerteksten. Ze resoneren mee als herinneringen, gefragmenteerd, vervormd. De sculpturen in deze presentatie zijn als het ware de rimpelingen of golven die de dichter droomde te veroorzaken door de steen van een losgemaakte stem te werpen.
Die beeldspraak doet echter tekort aan het proces van intense doorwerking waarvan ze het resultaat zijn. De kunstwerken zijn geen gedetermineerde, berekenbare fysieke reacties, maar ontstaan vanuit aanhoudend experiment, door het zorgvuldig bewerken van hout, het te beschilderen en te verbuigen. Ze getuigen van een constante verkenning van methodes en procedures, van denken door artistieke arbeid. De kunstenaar werkte vaak aan meerdere sculpturen tegelijk, tussen hen in bewegend alsof ze vragen waren die een antwoord behoefden.
Niet alle posters spreken zoals die welke hierboven is geciteerd. De meeste zijn direct en efficiënt; ze communiceren alleen de hoognodige informatie. Tussen de feitelijkheid van hun taal, de manier waarop ze zich niet bewust lijken te zijn van zichzelf, en de rijke, complexe levens van de echte mensen die ze vertegenwoordigen, ligt een productieve afstand. Alsof deze briefjes poorten zijn naar mensen, naar ‘kleine grote mensen’, om met de Wit-Russische schrijver Svetlana Aleksijevitsj te spreken, een van Van der Ploegs inspiratiebronnen. Ze spreken als gebruiksvoorwerpen; het is hun doel om rimpelingen te veroorzaken. ‘Taal hangt tussen sjaals en jassen’, noteerde Van der Ploeg in haar aantekeningen. Wie heeft de woorden daar achtergelaten?
Net als met de posters op prikborden en muren zweven de woorden in Van der Ploegs werk in de lucht. Woorden ontvouwen zich als opgekrulde vellen papier die tussen sjaals en jassen hangen. ‘Dust and ashes though I am, I sleep the sleep of angels’ (‘al ben ik stof en as, ik slaap de slaap der engelen’) - een citaat van Augustinus - staat er op een gekrulde sliert, uit multiplex gezaagd. Ook zijn er levensgrote panelen, die lijken op posters met afscheurbare stroken. De woorden die ze dragen zijn niet alle even leesbaar; betekenis is niet in eerste instantie de essentie van woorden.
Krabbels kruipen en rimpelen over het oppervlak alsof ze door een autonome drift worden voortgedreven. We hoeven ze niet te kunnen lezen om ze waarlijk te treffen; wat hier wordt onthuld is de drift zelf. Een steen wordt in een plas gegooid met het verlangen om rimpelingen te maken. De menselijke drang om te schrijven is oeroud.
Kunst heeft veel overeenkomsten met de posters, vertellen deze objecten. Zoals de gehavende poster zijn ook deze kunstwerken, uit nederige materialen gehouwen, interventies in de publieke ruimte. ‘Voor uw aandacht’, is hun metataal. Ze hebben een eigen stem, losgemaakt van die van de kunstenaar. Ze krullen, ze rimpelen. Ze denken.
Zoals het ‘rimpelingen’-gedicht zijn ook zij zich bewust van hun eigen artificialiteit en materialiteit, zoals in de wijze waarop ze het medium van de schilderkunst becommentariëren. Schilderkunst was Van der Ploegs eerste artistieke uitdrukkingsvorm, en deze sculpturen gaan dan ook net zo goed over schilderen als over de menselijke drang tot schrijven. Het zijn experimenten in het werken met voorgrond en achtergrond, ze verkennen sculpturale expressie op een plat vlak. De beschildering probeert de luminositeit van het witte vel papier naar voren te brengen, alsof het papier er doorheen probeert te schijnen.
Van een reflectie op schilderkunst brengen de golven de gekrulde rol met zich mee. In de collectie-opslagruimte van M Leuven vond Van der Ploeg een houten banderol, die op een papieren rol lijkt. De banderol is ook in deze presentatie opgenomen. Dit object, waarvan de boodschap is vervaagd, is een decoratief element. Soms heet het ‘cartouche’, en het kwam vooral voor in de kunst van de renaissance en barok, met een inscriptie, naam of titel erop. Deze banderol is van hout gemaakt, maar vaak werden ze ook op schilderijen afgebeeld. Hun toepassing doet denken aan de posters. Ze zijn niet deel van het scenario op een schilderij, maar voegen iets toe uit een andere realiteit, zoals een stem die is losgemaakt van een sprekend subject. Ook de banderollen lijken als het ware in de lucht te zweven.
Golven en rimpelingen, linten die afrollen en opkrullen – komen we ooit ergens op uit? Wanneer zullen de rimpelingen vervaagd zijn? Wanneer is het kunstwerk af? Wanneer zijn de stemmen het eens, tot het punt dat er geen gedoe meer is?
Deze presentatie is verre van af: het is een uitnodiging voor een proces. Het ergste lot van een drift is om het punt van verzadiging te bereiken. Alles wat hij wil is kunnen blijven vloeien, rimpelingen blijven veroorzaken.
