Souffleur, wat is de betekenis van 'atmosferisch perspectief'?

‘Het Laatste Avondmaal’ (detail), Dieric Bouts, Collectie M Leuven

‘Het Laatste Avondmaal’ (detail), Dieric Bouts, Collectie M Leuven, foto: © Dominique Provost voor Meemoo, Art in Flanders

SOUFFLEUR

Atmosferisch perspectief

Kunst heeft, zoals alle domeinen, een eigen woordenschat. In ‘Souffleur’ geven medewerkers van M uitleg en achtergrond bij vaktermen die je wellicht bekend in de oren klinken, maar waarvan je misschien niet (meer) weet wat ze ook alweer precies betekenen.

‘Het Laatste Avondmaal’ (detail), Dieric Bouts, Collectie M Leuven

‘Het Laatste Avondmaal’ (detail), Dieric Bouts, Collectie M Leuven, foto: © Dominique Provost voor Meemoo, Art in Flanders

Wies De Vos, publiekswerker tentoonstellingen: “Vanaf de 14e, 15e eeuw gaan schilders ernaar streven om de wereld zo realistisch mogelijk weer te geven. Het vluchtpuntperspectief maakt bijvoorbeeld opgang. Zeer doeltreffend om diepte op te roepen als je rechte lijnen hebt – in kamers of zo – maar moeilijk toe te passen op landschappen.”


“Maar een landschap kan je weer wel diepte geven door de juiste kleuren te gebruiken. Let er maar op als je nog eens op een plek bent waar je de horizon goed kan zien: hoe verder dingen van je af zijn, hoe blauwer en waziger ze lijken. Dat hadden schilders in de 15e eeuw al opgemerkt, en ze gebruikten het met veel succes: dingen in de verte schilderden ze blauwig en wazig. We noemen dat perspectief ‘atmosferisch’ omdat het ontstaat door de lichtbreking in de atmosfeer.”

‘Het Laatste Avondmaal’ (detail), Dieric Bouts, Collectie M Leuven

‘Het Laatste Avondmaal’ (detail), Dieric Bouts, Collectie M Leuven, foto: © Dominique Provost voor Meemoo, Art in Flanders

“Heel vaak wordt Leonardo da Vinci genoemd als uitvinder van het atmosferisch perspectief, waarschijnlijk omdat het zo prominent aanwezig is in de Mona Lisa en andere schilderijen van zijn hand. Maar onze eigen Dieric Bouts gebruikte het al heel consequent en op een heel verfijnde manier. Bijvoorbeeld op een van de zijpanelen van ‘Het Laatste Avondmaal’ – dat is tussen 1464 en 1468 geschilderd, 40 jaar voor de Mona Lisa. Het stelt de profeet Elia in de woestijn voor. Je ziet duidelijk dat de achtergrond gradueel blauwer en minder gefocust wordt. In schilderijen van zijn Italiaanse tijdgenoten heb je dat nog niet – die zien er dan ook veel vlakker uit. Waar Bouts het atmosferisch perspectief gezien of geleerd heeft, weten we niet. Maar hij had er duidelijk wel een heel grondige kennis van.”