Dieric Bouts in 11 vragen
WAT JE ALTIJD AL HAD WILLEN WETEN OVER LEUVENS BEROEMDSTE SCHILDER
Dieric Bouts in 11 vragen
Dit najaar organiseert M een grote overzichtstentoonstelling rond Dieric Bouts (circa 1410-1475), de schilder van ‘Het Laatste Avondmaal’. We weten niet erg veel over hem, maar wát we weten is behoorlijk intrigerend.
Waar komt hij vandaan?
Je leest vaak dat Bouts in Haarlem geboren is, maar dat is absoluut niet zeker. Het wordt pas in de 17e eeuw voor het eerst vermeld door de schrijver Karel van Mander, en we hebben geen idee waar die zich op baseerde. We weten ook niet wannéér Bouts geboren is – vermoedelijk in de jaren 1410. Pas in 1448 komen we zijn naam voor het eerst tegen in de Leuvense schepenregisters. Die zijn vrij volledig bewaard gebleven. Daarom vermoeden we dat Bouts geen geboren Leuvenaar was, anders zou hij vast wel eerder in de registers zijn opgedoken.
Waarom is hij dan naar Leuven gekomen?
Waarschijnlijk omdat hij hier goed zijn brood kon verdienen. Halverwege de 15e eeuw beleefde Leuven een grote bloei, zowel economisch als cultureel. De universiteit was net opgericht, de eerste steen van het stadhuis was pas gelegd en de bouw van de Sint-Pieterskerk was halverwege. Voor een ambitieuze jonge schilder moet het een ideale plek zijn geweest om zich te vestigen: een welvarende, ondernemende stad met heel wat potentiële klanten.
Is het nu eigenlijk Dieric of Dirk Bouts?
Tot voor kort schreven we ‘Dirk’, maar da’s gewoon een modernere vorm van ‘Dieric’. We spellen zijn naam tegenwoordig zoals we die terugvinden in oude archiefstukken.
Hoeveel schilderijen heeft hij gemaakt?
Moeilijk te zeggen, want Bouts heeft geen enkel werk gesigneerd. Van ‘Het Laatste Avondmaal’ is wel het contract bewaard gebleven dat hij sloot met de opdrachtgever, de Broederschap van het Heilig Sacrament. Daardoor weten we zeker dat hij de schilder is. Voor de rest van zijn oeuvre gaan wetenschappers vooral af op stilistische overeenkomsten. Bouts had een vrij groot atelier: vaak zette hij enkel de ondertekening en werkten gezellen of leerjongens het schilderij verder af. Ook dat maakt het moeilijk om werken met zekerheid aan hemzelf toe te schrijven.
Was hij in zijn tijd al een beroemd schilder?
In Leuven zéker. In 1472 werd Bouts er benoemd tot stadsschilder. In principe hield dat één belangrijke taak in: de praalwagens van de befaamde jaarlijkse Ommegang onderhouden en herstellen. Maar omdat Bouts zo’n goede reputatie had, hoefde hij zich daar niet persoonlijk mee bezig te houden. Wel maakte hij schilderijen voor de stad en de stedelijke instellingen.
Wie waren zijn klanten?
Bouts werkte voor de elite van de stad. Voor de Broederschap van het Heilig Sacrament bijvoorbeeld, waarvoor hij zowel ‘Het Laatste Avondmaal’ als de ‘Marteling van de heilige Erasmus’ schilderde. Voor de stad maakte hij onder meer twee gigantische gerechtigheidstaferelen: daarover lees je meer op pagina 17. Maar hij verkocht ook aan rijke particulieren. Die waren vaak geïnteresseerd in zogeheten ‘aandachtsbeelden’: religieuze schilderijen op kleiner formaat die je in huis kon ophangen om bij te bidden en te mediteren. In de late middeleeuwen waren ze erg geliefd. Bouts heeft er veel geschilderd en had er altijd wel een paar in voorraad: klanten konden ze gewoon bij hem kopen. De ‘Man van Smarten’ uit de collectie van M is een mooi voorbeeld.
Had hij een gezin?
Ja. Hij trouwde in 1448 met Catharina van der Brugghen. Die had de bijnaam ‘Metten Gelde’, omdat ze zo rijk was. Via haar netwerk had Bouts toegang tot de elite van de stad - de enigen die zich zijn schilderijen konden permitteren. Met Catharina kreeg hij twee zonen, Albrecht en Dieric junior, die ook allebei schilder zouden worden en in het atelier van hun vader werkten. Het echtpaar had ook twee dochters, die in het klooster gingen. Na de dood van Catharina hertrouwde Bouts in 1474 met Elisabeth van Voshem, de weduwe van een Leuvense burgemeester. Hij kon niet lang van zijn nieuwe geluk genieten: amper een jaar later overleed hij.
Waar woonde hij?
In een huis aan de Minderbroedersstraat 5, nu het ‘Eygen Heerd’-gebouw van de KU Leuven. Het is sindsdien sterk veranderd, maar binnenin zijn nog middeleeuwse sporen bewaard gebleven. Vermoedelijk was ook zijn atelier er gevestigd. Achter het huis had hij zelfs een wijngaard. Op zich was dat niet zó uitzonderlijk - Leuven stond in de late middeleeuwen bekend om zijn wijngaarden – maar het laat zien dat hij een vermogend man moet zijn geweest.
Na het overlijden van Dieric schilderde zijn zoon Albrecht verder in de stijl van zijn vader. Voor dit werk baseerde hij zich op een zijpaneel van ‘Het Laatste Avondmaal’, foto: artinflanders.be, Dominique Provost
Hoe belangrijk is hij in de kunstgeschiedenis?
Behoorlijk belangrijk. Bouts was, samen met de Bruggeling Petrus Christus, de eerste schilder in de Lage Landen die met het zogeheten vluchtpuntperspectief werkte. Dat houdt in dat alle perspectieflijnen samenkomen in één punt op het schilderij. Oudere schilders, zoals Jan van Eyck, werkten met een intuïtiever perspectief, dat strikt genomen niet helemaal klopt. De techniek van het vluchtpuntperspectief was komen overwaaien uit Italië. Zelf is Bouts daar nooit geweest, maar mogelijk vond hij inspiratie in de humanistische bibliotheek van de Parkabdij, waar heel wat traktaten uit Italië bewaard werden. Pas een halve eeuw later, in de renaissance, zou de techniek algemeen ingeburgerd raken.
Waar kan ik werken van Bouts zien?
In musea over heel de wereld: Londen, Berlijn, Madrid, Kopenhagen, de Verenigde Staten... En in M natuurlijk: de ‘Man van Smarten’ zit in onze collectie, en later dit jaar organiseren we een grote overzichtstentoonstelling. Welgeteld twee werken van Bouts bevinden zich nog op de plek waarvoor ze ooit geschilderd zijn: ‘Het Laatste Avondmaal’ en de ‘Marteling van de heilige Erasmus’ kan je na meer dan vijf eeuwen nog altijd gaan bekijken in de Leuvense Sint-Pieterskerk.
‘Man van Smarten’, Dieric Bouts, ca. 1470, M Leuven © KIK-IRPA
Wat zal er te zien zijn op de Bouts-tentoonstelling in M?
Om te beginnen natuurlijk veel werken van Bouts, zijn zoon Albrecht en zijn navolgers. Speciaal voor de tentoonstelling komen ‘Het Laatste Avondmaal’ en de ‘Marteling van de heilige Erasmus’ tijdelijk naar M. Maar we confronteren Bouts ook met ‘beeldenmakers’ van nu, zijn verre navolgers zeg maar: reclamemakers, cartoonisten, filmregisseurs... Zo zal je de landschapsvoorstellingen van Bouts kunnen vergelijken met de originele storyboards van de ‘Star Wars’-films van George Lucas. Allebei creëerden ze een wereld die niet per se realistisch is, maar toch herkenbaar. Iets om naar uit te kijken!
‘De val van de verdoemden’, Dieric Bouts, ca. 1450, Palais des Beaux-Arts, Lille © RMN-Grand Palais (PBA, Lille) / Stéphane Maréchalle | ‘Republic Attack Gunships on Geonosis’, Star Wars: Attack of the Clones (2002), digital concept art, Ryan Church © Lucas Museum of Narrative Art, Los Angeles
