Het kunstlab van M

Het zal niemand ontgaan zijn: artificiële intelligentie is aan een razendsnelle opmars bezig. Maar kan AI ook helpen om jongeren warm te maken voor kunst? Met ‘Het kunstlab van M’, een gloednieuw participatieproject met bijbehorende webtool, zoeken we het uit.

Het kunstlab-project wordt binnen M getrokken door een werkgroep waarvan onder anderen Marlies Verreydt en Sofie Vermeiren deel uitmaken. Ze lieten zich bijstaan door Charlotte Vandooren, educatief expert bij het burgerwetenschapsproject ‘amai!’.

Marlies: “Bij M vinden we het heel belangrijk om onze bezoekers te betrekken bij wat we doen. Om die publieksparticipatie vorm te geven, organiseren we om de twee jaar een project. Het vorige was ‘De Tien’: 10 bezoekers kozen 10 favoriete werken uit onze collectie. Het resultaat kan je nog tot eind april 2024 in M gaan bekijken.”

“Door covid hebben we ‘De Tien’ grotendeels online moeten organiseren. Een noodoplossing, maar het heeft ons doen inzien dat de digitale wereld veel spannende nieuwe mogelijkheden biedt.”

Sofie: “Dat idee hebben we in ‘Het kunstlab van M’ doorgetrokken, alleen hebben we ons dit keer gericht op middelbare scholieren. Zo hopen we op een groter bereik dan ‘De Tien’. ‘Het kunstlab van M’ mikt op scholieren uit Leuven, de rest van Vlaanderen en zelfs Nederland.”

“Zelf waren we niet zo goed op de hoogte van de laatste digitale ontwikkelingen in het onderwijs. Daarom hebben we advies gevraagd aan imec. Zij hebben ons doorverwezen naar Charlotte.”

Voor de hype

Charlotte: “We waren meteen enthousiast toen M en Kpot – het bedrijf dat de webtool heeft gebouwd – contact opnamen om hun idee voor ‘Het kunstlab van M’ met ons af te toetsen.”

“Ik ben onderwijskundige van opleiding, en ik heb ook zelf voor de klas gestaan. Intussen werk ik voor Scivil, een onderdeel van de RVO Society. Die is genoemd naar wijlen Roger Van Overstraeten, de oprichter van imec. Hij wilde met zijn bedrijf ook maatschappelijke impact hebben. Scivil heeft met enkele partners het ‘amai!’- project op poten gezet. Dat wil burgers betrekken bij de ontwikkeling van AI-toepassingen.”
Marlies: “Begin dit jaar was AI opeens een enorme mediahype, maar wij waren nét iets eerder (lacht).”

Sofie: “Aanvankelijk waren we bang dat AI te moeilijk of te hooggegrepen zou zijn voor in de klas, maar Charlotte kon ons geruststellen. Op basis van haar tips en advies hebben we een tool ontwikkeld waarmee leerkrachten en leerlingen op een laagdrempelige, intuïtieve manier aan de slag kunnen.”

Charlotte: “Met AI kun je in het onderwijs twee kanten op. Je kunt krampachtig proberen het weg te houden uit de klas, of accepteren dat het bestaat en je leerlingen helpen om er verstandig mee om te gaan. Da’s overigens niet nieuw: eerder gebeurde er al iets vergelijkbaars met de opkomst van het internet, en daarvoor van de rekenmachine. AI gaat niet meer weg. Steeds meer scholen beseffen dat, maar weten niet goed wat het precies inhoudt en hoe ze ermee moeten omgaan. Leerkrachten merken ook dat ze er minder vertrouwd mee zijn dan hun leerlingen. Er is veel nood aan begeleiding en informatie, en ‘Het kunstlab van M’ probeert daar voor een stukje aan tegemoet te komen.”

Christus met vuurspuwende draak

Marlies: “M hecht veel belang aan beeldgeletterdheid: het vermogen om beeldtaal te interpreteren. Da’s een basisvaardigheid in onze beeldcultuur. Daarom wilden we iets doen met ‘beeldgeneratie’: tools waarmee je met behulp van AI zelf nieuwe beelden kan maken. In ‘Het kunstlab van M’ koppelen we die tools aan kunstbeleving en -creatie.”

“Het werkt als volgt. De webtool kreeg de naam Hetkunstlabvanm.be. Scholieren vinden er 30 afbeeldingen van werken uit de collectie van M, telkens met een korte uitleg, een audiofragment en kijkopdrachten. We hebben er veel variatie in gestoken: in periodes, in materialen en mediums, in onderwerpen... Verschillende werken hebben ook een link met actuele onderwijsthema’s, zoals identiteit of de koloniale erfenis. Dat maakt ze geschikt voor bijvoorbeeld de les geschiedenis of cultuurwetenschappen.”

Sofie: “Uit die 30 werken kiezen de leerlingen er één dat hen aanspreekt, al dan niet in overleg met de leerkracht. Vervolgens kijken ze op de site naar een korte tutorial, een geestig filmpje met uitleg over AI en hoe het werkt. Ze leren ook hoe ze een prompt moeten opstellen: een kort tekstje dat de gekozen afbeelding beschrijft. Die prompt kunnen ze daarna ingeven in een AI-tool – ze hebben de keuze uit enkele tools, elk met andere gebruiksmogelijkheden. Op basis van hun prompt genereert de tool drie of vier beelden. De resultaten zijn redelijk verbluffend – de gelijkenis met de oorspronkelijke afbeelding is soms echt frappant. Daar kunnen ze nog wat aan sleutelen, en vervolgens kiezen ze het beste beeld, dat ze dan mogen uploaden op de site en delen met de rest van Vlaanderen. Op termijn ontstaat er zo een permanente expo van digitaal gegenereerde beelden.”

Marlies: “Op Hetkunstlabvanm.be maken leerlingen in eerste instantie kennis met AI en leren ze hoe ze een prompt moeten schrijven. Maar ze kunnen daar ook wat mee spelen. Bijvoorbeeld door een prompt te schrijven voor ‘Het Laatste Avondmaal’ van Bouts, maar één apostel aan tafel te vervangen door – ik zeg maar wat - een vuurspuwende draak (lacht). Ze hebben echt wel wat creatieve vrijheid. Al zit er wel een filter op het systeem, om ongepaste inhoud te vermijden.”

Wat is kunst?

Sofie: “Met ‘Het kunstlab van M’ willen we ook leerkrachten aanspreken die nu geen kunst in hun lessen gebruiken. We hopen dat ze de site dit schooljaar oppikken en er vervolgens ieder jaar opnieuw weer mee werken. De site blijft online.”

Marlies: “‘Het kunstlab van M’ roept ook interessante vragen op, die momenteel ook volop gesteld worden in de kunstwereld. Is kunst per defi-nitie een persoonlijke creatie? Ook als je een computer het werk laat doen? En hoe zit het met copyrights?”

Charlotte: “De discussie over AI leeft ook sterk in het onderwijs – en we staan nog maar aan het begin. Daarom is het zo tof dat M dit initiatief steunt. Geen droge, klassikale uitleg over AI, maar een concrete toepassing waarmee de scholieren zelf aan de slag kunnen, én die hen ook nog eens laat kennismaken met kunst. Benieuwd hoe het zal aanslaan.”