Restauratie van Bouts' 'De marteling van de Heilige Erasmus'

M-LIFE is het fonds dat M Leuven opgericht heeft in samenwerking met de Koning Boudewijnstichting. Met een bijdrage aan M-LIFE, hoe klein of groot ook, garandeer je de toekomst van diverse projecten. Voor jezelf, je kinderen, kleinkinderen en vele generaties die nog volgen. Een project dat deels gefinancierd wordt vanuit het fonds is de restauratie van Dirk Bouts’ 'De marteling van de heilige Erasmus'. Marjan Debaene, afdelingshoofd Oude Kunst, vertelt ons er meer over.

Wat maakt dit werk zo bijzonder?

“Dirk Bouts is één van de Vlaamse Primitieven, maar misschien nog belangrijker voor M, een Leuvense schilder. 'De marteling van de Heilige Erasmus' is één van de twee topstukken van Bouts die nog steeds, na bijna 600 jaar, op zijn originele plaats bewaard is gebleven. In 1460 werd het schilderij besteld voor de kapel in de Sint-Pieterskerk, waar het nog steeds te bezichtigen is. Bouts is een buitenbeentje binnen de Vlaamse Primitieven omdat hij de dramatiek weerde uit zijn werken. Dat zie je ook in dit werk. Erasmus’ gezicht en lichaamshouding lijken min of meer onverschillig tijdens zijn marteling. Door zijn typische stijl werd Bouts ook wel de schilder van de stilte genoemd.”

Waarom laten we het werk restaureren?

“Het werk is van zekere leeftijd en de laatste grote restauratie dateert uit 1952. Restaureren gebeurt ook preventief, om blijvende schade of verlies tegen te gaan. Na enkele decennia zijn er enkele zones die onze aandacht vragen. Zo is er een zeer gele vernislaag ontstaan en zijn er enkele problemen met de verf. Door de jaren heen heeft het werk kleine klimaatverschillen ondergaan. De houten drager van het werk reageert op deze verschillen. Bij te veel vocht zet het hout uit en ontstaan er kleine scheurtjes in de verf. In een warmere ruimte krimpt het hout weer, waardoor er plots te veel verf aanwezig is. Zo wordt uiteindelijk de verf, omwille van het plaatsgebrek, op bepaalde zones omhoog geduwd en spreken we van effectief verfverlies. Deze problemen zijn minimaal maar we moeten ze wel op tijd behandelen voor het erger wordt.”

Bij dit onderzoek worden de jaarringen vergeleken met een database, een beetje zoals een DNA-profiel.

Marjan Debaene

Afdelingshoofd Oude Kunst

Wat houdt zo’n restauratie juist in?

“Het schilderij zelf zal worden gereinigd en ontdaan van zijn gele vernis en storende retouches. De verflaag wordt terug gefixeerd en nieuwe kleurechte retouches zullen worden aangebracht. Daarnaast worden er verschillende tests gedaan om onze wetenschappelijke informatie over Bouts te verruimen. Er zijn veel opties. Zo kan de leeftijd van het houten paneel worden bepaald door middel van dendrochronologie (dendron: boom; chronos: tijd). Met een UV-lamp laten we een soort blauw licht los op het werk, waardoor we eventuele overschilderingen kunnen waarnemen. Restaurateurs gebruiken deze techniek ook om op voorhand een idee te krijgen over de grootte van de restauratie.”

Wat willen we te weten komen?

“Het is onmogelijk te voorspellen of we nieuwe informatie ontdekken, maar er zijn wel enkele vragen die we willen beantwoorden. Of de opdrachtgever daadwerkelijk op het werk staat en waarom de drie Heiligen, Erasmus, Hieronymus en Bernardus samen te zien zijn, bijvoorbeeld. Sommigen zien dit als een eerbetoon aan de drie vormen van heiligheid: martelaarschap, geleerdheid en mystiek. Maar is dat ook zo?”

Verzeker de toekomst van kunst en doe een gift